Zespół klasztorny OO. Kapucynów znajdujący się w Łomży składa się z klasztoru oraz kościoła Matki Boskiej Bolesnej. Jest on malowniczo położony na skarpie nad Narwią. Wzgórze to nazywano niegdyś Popową Górą. Jest wartościowym zabytkiem sakralnym świadczącym o dawnym znaczeniu miasta zarówno w sferze życia religijnego, jak i działalności społecznej. Historia wspólnoty Kapucynów sięga czasów św. Franciszka z Asyżu, będącego założycielem zakonu. Zakonnicy oficjalnie zwą się Braćmi Mniejszymi Kapucynami. Sama nazwa „kapucyn” pochodzi od charakterystycznego kaptura, który mają na głowie zakonnicy, zakończonego szpicem (cappuccio). W Łomży Bracia Kapucyni od początku swojego zasiedlenia pełnią ważną rolę nie tylko w życiu religijnym, ale także społecznym. Najlepiej świadczy o tym fakt, że to właśnie do ich świątyni tłumnie przybywają co niedzielę mieszkańcy całego miasta.

Powstanie wspólnoty Kapucynów

Bracia Kapucyni to wspólnota ewangeliczna, której historia sięga czasów świętego Franciszka z Asyżu, który po okresie burzliwej młodości przeszedł przemianę. Jego powołaniem stało się służenie Bogu oraz ludziom najbiedniejszym i odrzuconym. Z czasem zaczęła tworzyć się wokół niego coraz liczniejsza grupa współbraci. Sytuacja zmusiła Franciszka z Asyżu do przekształcenia powstałej wspólnoty w regularny zakon oparty na strukturze hierarchicznej. Po śmierci Franciszka w 1226 roku jego bracia szybko rozprzestrzenili się na całą Europę. Początkowo prowadzili wyjątkowo proste i surowe życie, typowo pustelnicze. W czasie wybuchu zarazy w księstwie Camervino część braci zaczęła odchodzić od surowych reguł stworzonych przez św. Franciszka z Asyżu. Chodziło głównie o regułę dotyczącą ślubów ubóstwa oraz niemożności życia w zakonie kontemplacyjnym. Część braci zaczęła angażować się duszpastersko w pomoc osobom zarażonym, głównie tym najuboższym. I chociaż zyskali tym wdzięczność ludności, zostali wydaleni z dotychczasowego zakonu franciszkanów obserwantów. Na mocy wydanego przez Klemensa VII w 1528 roku breve „Exponi nobis” wyodrębniono zakon Braci Mniejszych i Braci Mniejszych Konwentualnych. Tym samym kapucyni uzyskali pozwolenie na prowadzenie życia eremickiego oraz noszenie brody i habitu ze spiczastym kapturem. Aktualnie zakon liczy około 11 000 braci obecnych na wszystkich kontynentach.

Historia Kapucynów w Polsce

Do Polski kapucynów sprowadził Jan Sobieski. Do jego prośby przychylił się papież Innocenty XI, wystosowując „Ex iniuncto vobis” pozwalające na założenie w Polsce dwóch placówek, jednej w Warszawie i drugiej w Krakowie. Pierwszych dwunastu zakonników przybyło w 1681 roku do Krakowa. Tam zamieszkali w zamku królewskim i zaczęli pełnić funkcję kapelan. Król Jan III dążył cały czas do ukonstytuowania całej prowincji kapucyńskiej. W Warszawie powstać miał kościół wotywny. W dekrecie fundacyjnym Jan III uzasadnił swoją decyzję stwierdzeniem, iż zakon kapucynów swoimi kazaniami nie tylko budzi wiarę, ale także daje przykład nauki i pobożnego życia oraz nawraca heretyków. Król w 1683 roku osobiście położył kamień węgielny pod obiekty sakralno-klasztorne w Warszawie.

Początki zakonu Braci Mniejszych Kapucynów w Łomży

Kapucyni zostali sprowadzenie do Łomży w 1763 roku przez braci – księdza Józefa Trzaskę oraz sędziego ziemskiego Hilarego Trzaskę. Miejscem ich osiedlenia się od początku była Popowa Góra. To właśnie tam w latach 1770 – 1722 wybudowano klasztor w stylu baroku toskańskiego. Do budowy użyto materiałów pozostałych ze zrujnowanego kościoła św. Wawrzyńca, który znajdował się w Starej Łomży. W latach 1924-1939 na terenie klasztoru funkcjonowało Kolegium św. Fidelisa. Podczas II wojny światowej bracia kapucyni aktywnie uczestniczyli w działalności konspiracyjnej. Z tego powodu niejednokrotnie wywożono ich na Syberię. Pod koniec wojny, w 1944 roku, mimo planowanych przez Niemców wyburzeń kościołów, udało się ocalić zarówno budynek klasztoru jak i świątynię. Jest to jedyny klasztor położony na terenie prowincji warszawskiej, któremu udało się przetrwać zabory i powstania. Aktualnie Klasztor Zakonu Braci Mniejszych Kapucynów zajmuje powierzchnię około 1,2 ha. Oprócz samego budynku klasztoru obejmuje również zabudowania gospodarcze i ogród znajdujący się na tarasach skarpy. W części wschodniej połączony jest z kościołem, a w północno-zachodnim narożniku – z pawilonem, dawnym Kolegium św. Fidelisa. Aktualnie mieści się tam Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego.

Parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej została wzniesiona 1 marca 1979 roku przez Biskupa łomżyńskiego Mikołaja Sasinowskiego. Konsekracji świątyni i ołtarzy dokonał w 1798 roku biskup płocki Onufry Szembek. Niewielki, trzyskrzydłowy kościół powstał w latach 1770- 1789 według projektu architekta Tańskiego. Zbudowany na planie prostokąta jest złożony z dwuprzęsłowej nawy i jednoprzęsłowego prezbiterium. Nie posiada naw ani witraży. Wymurowany z czerwonej cegły, ma marmurowe posadzki oraz kryty jest rzadko spotykanym łupkiem dachowym. Wewnątrz znajduje się jeden ołtarz główny oraz trzy boczne. Ołtarze w stylu barokowym pochodzą z warsztatu Jana Żołdykowskiego, zaś w ołtarzu głównym umieszczono obraz Matki Bożej Bolesnej, wykonany przez Sylwestra Mirysa. W kościele znajduje się również inny godny uwagi obraz św. Franciszka pochodzący z 1770 roku namalowany przez Szymona Czechowicza. Przed świątynią znajduje się dziedziniec stworzony na planie elipsy. Otoczony jest tynkowanym murem. Początkowo nad bramą umieszczona została figurka Matki Boskiej, którą następnie zastąpiono figurą Najświętszej Maryi Panny Niepokalanej, ufundowanej przez wiernych. Podczas okupacji sowieckiej strącono figurze głowę i przeniesiono ją do ogrodu. Jej miejsce na dziedzińcu zajęła figura Matki Boskiej Częstochowskiej z 1966 roku, której autorem jest Ferdynand Jarocha.

Działalność duszpasterska i społeczna Braci Mniejszych Kapucynów

Franciszkańska wspólnota kapucynów już od pierwszych lat osiedlenia na ziemi łomżyńskiej, czynnie wpisuje się w historię miasta. Świątynia kapucyńska od początku swego istnienia stała się ważnym ośrodkiem apostolatu w Łomży i okolicy. Nie będąc jeszcze kościołem parafialnym, skupiała wokół siebie wielu wiernych. Szczególnie tłumnie przybywali na zakonne odpusty, które obchodzone były bardzo uroczyście. Mieszkańcy Łomży przybywali do kapucynów także w inne uroczystości zakonne czy też święta liturgiczne. Tutaj także odbywały się rekolekcje i spotkania młodzieży. Do świątyni Braci Mniejszych Kapucynów przyciągała specyficzna atmosfera, proste kazania przemawiające do serca oraz charyzmatyczni spowiednicy, przykładający szczególną wagę do swojej posługi. Do dzisiaj msze święte odbywające się w kościele Braci Kapucynów przyciągają nie tylko mieszkańców z parafii, ale także z całego miasta.

Aktualnie kapucyni niezmienni zaangażowani są w nauczanie religii w szkołach, pełnią funkcję kapelanów szpitalnych, pracują w miejscowym hospicjum oraz prowadzą duszpasterstwo oazowe z młodzieżą franciszkańską, czyli tzw. oazę. Jest to ruch zrzeszający głównie dzieci i młodzież, ale także dorosłych. Stanowi jeden z elementów odnowy Kościoła katolickiego, mający na celu ożywienie Kościoła i człowieka, który ma aktywnie i z wiarą w nim uczestniczyć. Swoimi działaniami zakonnicy przez lata wypracowali u lokalnej społeczności niegasnący szacunek i sympatię.

Przy zakonie Braci Mniejszych Kapucynów prowadzone jest Bractwo Trzeźwości imienia św. Maksymiliana Kolbe. Ruch Trzeźwości powstał w 1982 roku podczas I Krajowej Pielgrzymki Apostolstwa Trzeźwości na Jasną Górę, samo Bractwo zaś powstało w Łomży w 1987 roku. Od początku istnienia Towarzystwo podejmuje się aktywnej pomocy osobom uzależnionym poprzez dobrowolną abstynencję i odmawianie modlitwy różańcowej w każdy piątek. Co więcej, w każdy pierwszy piątek miesiąca, z uroczystą oprawą, odbywa się Msza Święta w intencji trzeźwości narodu. Bractwo czynnie pracuje również z dziećmi i młodzieżą, by wyjść im naprzeciw i uprzedzić przed zgubnymi skutkami nałogu. W 2000 roku Bractwo Trzeźwości zostało zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym jako Stowarzyszenie o zasięgu ogólnopolskim. Stworzono również autorski program profilaktyczny „Poznaj i umiłuj piękno życia”, który skierowany jest głównie do młodzieży, by podczas przeprowadzanych warsztatów, przedstawić zgubny wpływ nałogu nie tylko w aspekcie duchowym, ale także fizycznym. Przy Bractwie prowadzona jest również świetlica dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. W 2019 roku działania Bractwa zostały wyróżnione przez Zespół Konferencji Episkopatu Polski ds. Apostolstwa Trzeźwości i Osób Uzależnionych.

Ruchoma szopka w Łomży

Coroczną atrakcją chętnie odwiedzaną przez wszystkich mieszkańców Łomży jest ruchoma szopka wystawiana w kościele Braci Mniejszych Kapucynów. Jest nie tylko największą w regionie, ale też jedną z najstarszych w Polsce. Niemal osiemdziesiąt lat temu szopkę stworzył jeden z zakonników, Pius Janowski. Mechanizm przedstawia nie tylko historię przyjścia na świat Jezusa Chrystusa, ale także historię Polski. Składa się z około pięćdziesięciu ruchomych elementów i figur. U stóp żłobu przewijają się nie tylko trzej królowie i pastuszkowie. Są tam także władcy Polski i żołnierze różnych epok i formacji. Postacie przewijają się po linii, przyciągając uwagę widzów i wykonując gesty. Ruchoma szopka zachwyca stanem, w jakim została zachowana. Od 2007 roku dbają o nią artyści z łomżyńskiego Teatru Lalki i Aktora.

W 2014 roku obchodzono jubileusz 250-lecia obecności Braci Mniejszych Kapucynów w Łomży. Centralne uroczystości jubileuszowe zapoczątkowano w czerwcu i trwały one aż do grudnia. Nie ograniczały się jedynie do uroczystej mszy świętej, ale przeprowadzono także sesje popularnonaukowe oraz wykłady na temat historii łomżyńskiego zakonu. W tym okresie obowiązywał także dekret udzielony przez Papieża Franciszka, na mocy którego wszyscy odwiedzający łomżyńską świątynię, mogli liczyć na odpust zupełny pod zwykłymi warunkami.